اندومتریوز چیست ؟
| علائم شایع | دوران قاعدگی دردناک و سنگین، دردهای مزمن درناحیه لگن، درد در روده ها، درد در طول نزدیکی یا بعد از آن، ناباروری |
| درمان های رایج | داروهای ضد درد، هورمون درمانی، جراحی- لاپاراسکوپی یا لاپاراتومی |
| آیا این بیماری بر باروری تاثیر دارد؟ | حدود 30 تا 40 درصد خانم های مبتلا به آندومتریوز دچار ناباروری می شوند و این یکی از دلایل ناباروری در زنان محسوب می شود. اما ناباروری ناشی از آندومتریوز اغلب با استفاده از هورمون درمانی و جراحی با موفقیت درمان می شود |
آندومتریوز بیماری است که می تواند بر کیفیت زندگی خانم ها، روابط و فعالیت های روزمره آنها تاثیر بگذارد. برخی خانم ها هیچ گونه علائمی مبنی بر آندومتریوز ندارند و برخی نیز تا قبل از باردار شدن نمی دانند که به اندومتریوز مبتلا هستند.
کلمه اندومتریوز از دو بخش تشکیل شده است، ENDO به معنای داخل می باشد و METRIUM به معنای مادر. این اصطلاح به بافت داخل رحم اشاره دارد (یعنی جایی که مادر فرزند خود را در آن حمل می کند). اندومتریوز به شرایطی گفته می شود که طی آن بافت داخل رحم به خارج از رحم کشیده می شود و معمولا در سطوح ارگان هایی مانند لگن و شکم نیز شروع به رشد می کند.
به طور معمول بافت آندومتر در خانمی که باردار نیست، طی هر قاعدگی فرو می ریزد و تبدیل به خون و بافت هایی می شود که در دوره پریود از بدن خارج می گردد. این پروسه هر ماه ادامه دارد. در شرایطی که اندومتریوز اتفاق می افتد، بافت های اندومتر موجود در خارج از رحم نیز چرخه مشابهی را یک بار در ماه طی می کنند، اما از آن جایی که این بافت ها در جای صحیح خود قرار ندارند نمی توانند به طور نرمال از بدن خارج شوند. در نتیجه ترکیبات شیمیایی ایجاد می شود که بافت های اطراف را تحریک می کند و منجر به بروز درد می گردد. در طول زمان و طی پروسه ماهانه بافت های آندومتریوز رشد کرده و تبدیل به برجستگی و کیست هایی می شوند. برخی اوقات ترکیبات شیمایی آزاد شده توسط آندومتریوز سبب ایجاد زخم در ارگان لگن می گردد.
میزان درد در فرد مبتلا به آندومتریوز ارتباطی به گستردگی بافت آندومتریوز ندارد. به عبارتی ممکن است فرد اصلا دردی نداشته باشد، حال آن که بافت داخل رحم در سطح زیادی از ارگان ها منتشر شده باشد و یا حتی زخم وجود داشته باشد. از طرفی ممکن است بیمار درد شدیدی را احساس کند حال آن که میزان گستردگی بافت در فضای خارج از رحم بسیار کوچک بوده باشد.
ابتلای افراد به اندومتریوز به قومیت، نژاد، وضعیت اقتصادی اجتماعی و حتی بچه دار شدن یا نشدن بستگی ندارد. همه خانم ها از اولین قاعدگی تا دوران یائسگی خود ممکن است به اندومتریوز دچار شوند و حتی برخی افراد بعد از دوران یائسگی نیز با این بیماری دست به گریبانند. هورمون های مصرف شده برای تخفیف علائم یائسگی می تواند به ادامه دار شدن اندومتریوز کمک کند.
آندومتریوز در اصل همان سرطان آندومتر نیست. به خاطر داشته باشید که لغت اندومتریوم به بافت داخلی دیواره رحم اشاره دارد. سرطان آندومتر نوعی سرطان است که سلول های دیواره رحم را تحت تاثیر قرار میدهد. آندومتریوز نوعی از سرطان نیست. تحقیقات نشان داده است ارتباطی بین آندومتریوز با سرطان سروریکس یا رحم وجود ندارد. دیده شده است کمتر از یک درصد افراد مبتلا به اندومتریوز به سرطان آندومتر دچار می شوند و مشخص نیست که آیا آندومتریوز منجر به بروز این سرطان شده است یا خیر. به هرحال خانم های مبتلا به آندومتریوز باید نسبت به تغییراتی که در بدن اتفاق می افتد هشیار باشند و به طور مرتب با پزشک متخصص زنان در ارتباط باشند.
در بیشتر موارد علائم آندومتریوز بعد از یائسگی کاهش می یابد زیرا میزان رشد بافت ها تدریجا کم می شود. اما مواردی هم وجود دارد که افراد بعد از بروز یائسگی نیز با این بیماری دست به گریبان بوده اند.
اندومتریوز به چه علت ایجاد می شود؟
علت دقیق اندومتریوز شناخته شده نیست. اما فرضیاتی در این زمینه وجود دارد. از جمله گفته می شود آندومتریوز نتیجه جریان قاعدگی رتروگراد است، به این معنی بافت هایی که در طول قاعدگی فرو می ریزد به لگن فرد وارد می شود. اغلب خانم هایی که قاعدگی رتروگراد دارند، البته نه همه آنان، به اندومتریوز دچارند. محققین در تلاش اند که بدانند چه فاکتورهایی در برخی خانم ها سبب رشد بافت رحم می شود، حال آن که در برخی خانم ها چنین نیست.
فرضیه دیگر مطرح می کند که آندومتریوز در نتیجه دخالت ژن ها ایجاد می شود و این بیماری ارثی است یا نتیجه خطاهای ژنتیکی است. اگر محققین بتوانند ژن یا ژن های خاصی را در ارتباط با آندومتریوز کشف کنند در آن صورت با انجام تست های ژنتیکی می توان احتمال بروز آندومتریوز را خیلی زودتر تشخیص داد یا حتی می توان مانع از بروز آن شد.
استروژن، هورمونی است که در چرخه باروری خانم ها دخالت دارد و به نظر می رسد در رشد آندومتریوز نیز دخیل است. بنابراین برخی محققین به دنبال احتمالاتی در سیستم غدد و هورمون ها هستند. ارتباط بین سیستم ایمنی و تحریک اندومتریوز نیز فرضیه دیگری است که مورد تحقیق قرار گرفته است.
تشخیص اندومتریوز
اخیرا مارکرهایی یافت شده است که به نظر می رسد این مارکرها در پاسخ به اندومتریوز ایجاد می شود. اندازه گیری این مارکرها در خون یا ادرار می تواند به تشخیص بیماری کمک کند.
پزشک می تواند با استفاده از تکنیک های عکس برداری تصویری از داخل بدن به دست بیاورد و با استفاده از تصاویر می توان موقعیت پیشروی آندومتریوز را تعیین کرد. دو روش رایج در عکس برداری عبارت است از سونوگرافی و ام آر آی. در سونوگرافی از امواج صوتی استفاده می شود تا تصویر ایجاد شود. در ام آر آی از امواج رادیویی و مغناطیسی برای ایجاد تصویر استفاده می شود. تنها راه برای اطمینان از تشخیص اندومتریوز، انجام جراحی به نام لاپاراسکوپی تشخیصی است. در این روش جراح با استفاده از گازی بی خطر فضای شکم را تا حدی باد می کند. بعد از برش کوچکی که روی شکم ایجاد می شود، جراح می تواند با استفاده از ابزاری به نام لاپاراسکوپ ارگان های تناسلی، روده ها و سایر سطوح را بازبینی کند و به دنبال اثرات و تشخیص اندومتریوز باشد. تشخیص اندومتریوز می تواند با انجام بیوپسی تایید شود. بنابراین نمونه کوچکی از بافت برداشته می شود تا با استفاده از میکروسکوپ مشاهده گردد. پزشک متخصص زنان با توجه به سابقه پزشکی و معاینه لگن، لاپاراسکوپی را انجام خواهد داد. سپس با استفاده از اطلاعات به دست آمده از سونوگرافی یا ام آر آی می تواند برای درمان تصمیم گیری کند.
درمان اندومتریوز
در حال حاضر درمان قطعی برای آندومتریوز وجود ندارد. حتی روش های درمانی اندومتریوز مانند انجام هیسترکتومی یا برداشت تخمدان ها نیز تضمین نمی کند که علائم آندومتریوز هرگز عود نخواهد کرد.
اگر میزان علائم اندومتریوز خفیف باشد استفاده از داروهای ضد درد مفید خواهد بود. دکتر منصوره امیدی متخصص زنان، زایمان و نازایی عنوان نمودند که داروی جدید ®Visanne (حاوی قرص های 2 میلی گرمی dienogest) برای کنترل درد در اندومتریوز موثر است.
اگر فضای درد کوچک و درد در حد خفیف باشد، هورمون درمانی می تواند موثر باشد. هورمون ها می تواند به شکل قرص، آمپول یا اسپری بینی مصرف شوند. دارو های هورمونی متداول که در درمان آندومتریوز استفاده می شود عبارت است از پروژسترون، قرص های ضد بارداری و هورمون های آزاد کننده گنادوتروپین.
قرص های ضد بارداری رشد بافت رحم را تنظیم می کنند و مقدار خون قاعدگی را کاهش می دهد. در این روش درمان اندومتریوز دو هورمون استروژن و پروژسترون نقش دارند. مادامی که فرد این قرص ها را استفاده می کند، این روش درمان اندومتریوز عمل می کند. با قطع درمان توانایی شما برای بارداری برمی گردد اما از طرفی ممکن است علائم اندومتریوز نیز عود کند. خیلی از خانم ها به طور نامحدود به این درمان ادامه می دهند. برخی خانم ها بعد از قطع مصرف این داروها ممکن است تا سال ها دچار درد نشوند. برخی عوارض جانبی داروهای هورمونی عبارت است از اضافه وزن، خونریزی بین دوره های قاعدگی و تورم.
برخی قرص های ضد بارداری تنها حاوی پروژستین است، پروژستین هورمونی شبیه به پروژسترون است. خانم هایی که نمی توانند از استروژن استفاده کنند می توانند برای کاهش جریان قاعدگی از این قرص ها استفاده کنند. این قرص ها به طور روزانه مصرف می شود و فقط بر کاهش جریان قاعدگی تاثیر می گذارد و اثری بر رشد بافت رحم ندارد. با قطع مصرف آن قدرت بارداری برمی گردد اما ممکن است علائم آندومتریوز نیز بازگردد. فرم تزریقی این هورمون هر سه ماه استفاده می شود. با قطع مصرف فرم تزریقی دارو، ممکن است طی چند ماه دوران پریود به حالت اولیه بازگردد. مصرف این هورمون می تواند اضافه وزن و احساس افسردگی را به دنبال داشته باشد.
Danocrine داروی دیگری است که در درمان اندومتریوز مورد استفاده قرار می گیرد. این دارو به قطع آزاد شدن هورمون هایی می انجامد که در چرخه قاعدگی دخالت دارند. از آن جایی که مصرف این دارو می تواند به جنین در حال رشد آسیب بزند، حین مصرف این دارو باید از باردار شدن پرهیز کرد. هم چنین به هنگام مصرف Danocrine برای درمان اندومتریوز نباید از سایر هورمون ها مانند قرص های ضد بارداری استفاده کرد، از این رو توصیه می شود در طول درمان از وسایلی مانند کاندوم برای پیشگیری از بارداری استفاده کنید. از جمله عوارض جانبی شایع این دارو عبارت است از چرب شدن پوست، آکنه، اضافه وزن، گرفتگی عضلات، کوچکتر شدن و دردناک شدن سینه ها، سر درد، سر گیجه، ضعف و گرگرفتگی.
آگونیست هورمون آزاد کننده گنادوتروپین (GnRH) در درمان اندومتریوز، با انسداد تولید برخی هورمون ها سبب پیشگیری از قاعدگی می شود در نتیجه رشد آندومتریوز کاهش یافته و متوقف می شود و بدن حالتی از یائسگی را تجربه می کند. این دسته از هورمون ها روزانه به فرم اسپری بینی و یا به فرم تزریقی یا آمپول ماهی یک بار و یا هر سه ماه یک بار استفاده می شود. اغلب پزشکان متخصص زنان توصیه می کنند که بیمار تا شش ماه روی درمان با آگونیست GnRH باقی بماند. بعد از این مدت بدن فرد از حالت یائسگی خارج شده و دوره های پریود از سر گرفته می شود و بیمار قادر به باردار شدن خواهد بود. بعد از بازه زمانی 6 ماه تا 50 درصد علائم آندومتریوز باز خواهد گشت.
ناگفته نماند این داروها نیز عوارض جانبی خاص خودشان را دارند. از جمله عوارض این روش درمان اندومتریوز می توان به گرگرفتگی، احساس خستگی، مشکلاتی در خواب، سردرد، افسردگی، از دست رفتن توده استخوانی و خشکی واژن اشاره کرد.
برخی خانم های مبتلا به اندومتریوز بعد از دوران بارداری درد کمتری دارند اما دلیل این امر ناشناخته است. محققین در حال بررسی این موضوع هستند که آیا تغییرات هورمونی در دوران بارداری به تخفیف اندومتریوز کمک میکند و یا این که بارداری شرایط رحم و اندومتر را به نحوی تغییر می دهد که از رشد اندومتریوز جلوگیری می شود.
در نهایت اگر درد بیمار شدید باشد، پزشک متخصص زنان ممکن است گزینه جراحی را برای درمان اندومتریوز مطرح سازد. طی جراحی موقعیت بافت اندومتریوز، اندازه و شدت رشد آن تعیین می شود و سپس برای برداشتن آن اقدام می شود. پرشک باید قبل از مطرح کردن گزینه جراحی، سایر انتخاب های احتمالی متناسب با بیمار را در اختیار او بگذارد . بیمار و پزشک می توانند در مورد انتخاب های احتمالی برای درمان اندومتریوز با هم گفتگو کنند.
یکی از روش های جراحی برای درمان اندومتریوز، لاپاراسکوپی است، طی این روش جراح از لاپاراسکوپ استفاده می کند تا میزان رشد بافت را بررسی کند. سپس به منظور حذف بافت ها از گرمای شدید استفاده می شود و عروق خونی به نحوی به هم گره زده و سوزانده می شوند (cauterizing). هدف این نوع درمان اندومتریوز آن است که بدون آن که بافت های سالم پیرامون آسیبی ببیند اندومتریوز درمان شود.
برای درمان اندومتریوز با استفاده از لاپاراسکوپی، پزشک حداقل دو برش در ناحیه پایین شکم ایجاد می کند. انجام لاپاراسکوپی نیاز به بستری شدن در بیمارستان ندارد. احیای پس از جراحی طی لاپاراسکوپی بسیار سریع تر از لاپاراتومی می باشد.
لاپاراتومی گزینه دیگری برای درمان اندومتریوز است که ممکن است به بیمار پیشنهاد شود. دوره احیا بعد از لاپاراتومی طولانی است (اغلب یک تا دو ماه به طول می انجامد). در طول این جراحی، پزشک بافت اندومتریوز یا حتی خود رحم را حذف می کند (برداشتن رحم روشی است که به آن هیسترکتومی گفته می شود). پزشک ممکن است اقدام به برداشتن تخمدان ها در اندومتریوز تخمدان و برداشتن لوله فالوپ نیز بنماید، البته اگر بافت اندومتریوز تا تخمدان ها پیشروی کرده باشد و باعث اندومتریوز تخمدان شده باشد و آسیب وارد شده به تخمدان ها شدید باشد. این نوع جراحی شاید آخرین انتخاب درمانی اندومتریوز تخمدان باشد و تضمینی نیست بعد از انجام این نوع جراحی؛ آندومتریوز برنگردد.
اگر درد در بیمار بسیار شدید باشد ممکن است پزشک متخصص زنان توصیه کند اعصاب موجود در لگن قطع شوند تا درد کاهش یابد. چنین جراحی می تواند طی لاپاراسکوپی و یا لاپاراتومی انجام شود. هم چنین ممکن است عصب رحم قطع شود (laparoscopic uterine nerve ablation or LUNA). به هر حال انجام این جراحی ها بازگشت پذیر نیست و در مورد جزئیات آن باید قبل از جراحی با پزشک متخصص زنان مشورت شود تا تصمیم گیری نهایی در مورد درمان اندومتریوز انجام شود.
اندومتریوز و حاملگی
روش لقاح آزمایشگاهی (IVF) در بهبود ناباروری در خانم های مبتلا به آندمتریوز بسیار موثر است. IVF این امکان را فراهم می آورد که اسپرم و تخمک در شرایط آزمایشگاهی با هم ترکیب شده و سپس وارد رحم خانم می گردد و بتابراین مشکل آندومتریوز و بارداری با این روش برطرف شود. IVF یکی از موثرترین تکنیک های کمک باروری است که انتخاب درمانی موثر برای خانم های مبتلا به آندومتریوز محسوب می شود. در مرحله اول IVF، یک خانم از هورمون هایی استفاده می کند که سبب می شود تخمدان به یک باره تخمک های زیادی را آزاد کند. وقتی تخمک ها بالغ شدند با استفاده از یک پروب که وارد واژن می شود، تخمک ها جمع آوری می گردند. این پروسه با استفاده از سونوگرافی مانیتور و کنترل می شود. تخمک های جمع آوری شده در ظرفی قرار می گیرند که حاوی اسپرم می باشد. سلول های بارور شده در یک انکوباتور قرار می گیرد، انکوباتور ماشینی است که سلول های بارور را گرم نگه می دارد و به آن ها امکان رشد می دهد. بعد از 3 تا 5 روز، رویان به دست آمده وارد رحم خانم مبتلا به آندومتریوز می شود. دو هفته زمان می برد تا مشخص شود پروسه طی شده موفقیت آمیز بوده است یا خیر.
انجام لاپاراسکوپی می تواند تا حدی در بهبود باروری در خانم های مبتلا به آندومتریوز موثر باشد.
