سیروز کبدی علائم، علل، تشخیص و درمان
سیروز چیست؟ سیروز به مرحله آخر اسکار بافت کبد اطلاق می شود که علت آن ابتلا به بیماری های مختلف کبدی مانند هپاتیت و الکلیسم مزمن می باشد. کبد عملکردهای ضروری را برای بدن انجام می دهد. از جمله عملکردهای کبد می توان به سم زدایی مواد مضر در بدن، پاکسازی خون و ارسال مواد مغذی حیاتی اشاره کرد. سیروز کبدی در پاسخ به آسیب کبدی روی می دهد. هر زمان که کبد آسیب ببیند در تلاش برای ترمیم آن برخواهد آمد. در این فرایند بافت های اسکاری ایجاد خواهد شد. مادامیکه سیروز پیشرفت کند بافت های اسکار بیشتری ایجاد می شود و به این ترتیب عملکرد نرمال کبد مختل می شود. آسیب به کبد فرایند برگشت ناپذیر است. ایا سیروز کبدی خطرناک است؟ در پاسخ به این پرسش باید گفت بله، زیرا آسیب های کبدی غیر قابل بازگشت می باشند. اما اگر تشخیص سیروز کبدی در مراحل اولیه انجام شود در آن صورت احتمال بروز آسیب های بیشتر کمتر خواهد بود اما نتایج باقی مانده را نمی توان معکوس کرد. بنابراین در پاسخ به این پرسش که آیا سیرز کبدی قابل درمان است؟ باید عنوان داشت در صورت تشخیص به موقع می توان از آسیب های بیشتر پیشگیری کرد اما درمان قطعی سیروز کبدی شناخته شده نیست.
علائم سیروز کبدی
سیروز کبدی معمولا علائم بالینی ایجاد نمی کند. علایم سیروز کبدی زمانی ظاهر می شود که میزان آسیب کبدی گسترده باشد. علایم سیروز کبدی عبارت است از:
- خستگی
- خونریزی
- کبودی
- پوست خارش دار
- تغییر رنگ پوست به زردی و زرد شدن چشم ها
- تجمع مایعات در شکم (آسیت)
- از دست رفتن اشتها
- تهوع
- تورم پاها
- از دست دادن وزن
- احساس گیجی و خواب آلودگی (انسفالوپاتی کبدی)
- مشخص شدن عروق خونی عنکبوتی شکل روی پوست
- قرمزی کف دست ها
- آتروفی بیضه در مردان
- بزرگ شدن سینه در مردان
تظاهرات بیمار عبارت است از:
- تظاهرات بسیار متغیر است و ممکن است شروعی مانند خستگی، ضعف، ناخوشی، ناراحتی های شکمی، کاهش وزن، بی اشتهایی و تهوع داشته باشد.
- اغلب تظاهرات ناشی از عوارضی مانند زردی، آنژیوم عنکبوتی، قرمزی کف دست، بزرگ شدن پستان ها، کوچک شدن بیضه ها، خون مردگی و اختلالات انعقادی می باشد.
- علائم فشار خون پورتال عبارتند از: آسیت، واریس های مری، کاپوت مدوزا، طحال بزرگ و بواسیرها
- علائم انسفالوپاتی کبد عبارت است از: خواب آلودگی، گیجی، آستریکسیس (لرزش متناوب دست ها وقتی که از مچ خم می شوند)، هایپر رفلکسی
چه زمان باید به پزشک مراجعه کرد؟
در صورتیکه علائم مذکور را تجربه می کنید فورا به پزشک مراجعه نمایید.
علت سیروز کبدی
طیفی از بیماری ها و شرایط در ایجاد سیروز کبدی دخالت دارند. از جمله شایع ترین عوامل دخیل در ایجاد سیروز کبدی می توان به این موارد اشاره کرد:
- سوء مصرف الکل
- هپاتیت بی و سی
- تجمع چربی در کبد (بیماری کبد چرب غیر الکلی)
سایر علل احتمالی سیروز کبدی عبارت است از:
- تجمع آهن در بدن
- سیستیک فیبروزیس
- تجمع مس در بدن (بیماری ویلسون)
- اختلال در مجاری صفرای
- اختلالات موروثی در متابولیسم قند
- اختلال گوارشی ژنتیکی به نام سندرم Alagille
- بیماری کبدی ناشی از سیستم ایمنی (هپاتیت خودایمنی)
- تخریب مجاری صفراوی
- اسکار در مجرای صفرا
- عفونت هایی مانند شیستوزومیوز
- مصرف داروهایی مانند متوترکسیت
عوارض سیروز کبدی
عوارض ناشی از سیروز کبدی عبارت است از:
- افزایش فشار خون وریدی که کبد را تامین می کند (هایپرتنشن پورتال): سیروز کبدی جریان خون در کبد را آهسته می سازد بنابراین فشار در وریدی که وظیفه خونرسانی به کبد را به عهده دارد افزایش می یابد.
- تورم پاها و شکم: هایپرتنشن پورتال سبب تجمع مایعات در پاها و شکم می شود. ادم و آسیب در نتیجه ناتوانی کبد در ساخت پروتئین های خونی مانند آلبومین نیز ایجاد می شود.
- بزرگ شدن طحال: هایپرتنشن وریدی سبب ایجاد تغییراتی در طحال می شود. کاهش سلول های سفید خونی و پلاکت ها می تواند علامتی از سیروز کبدی باشد.
- خونریزی: هایپرتنشن وریدی سبب می شود خون به وریدهای کوچکی جریان یابد که نتیجه آن ایجاد واریس خواهد بود. تجمع بیش از حد خون در عروق کوچک سبب ایجاد پارگی و خونریزی می شود. واریس مری از جمله مواردی است که در اثر هایپرتنشن پورتال ایجاد می شود و می تواند خونریزی مرگ باری را به دنبال داشته باشد. واریس معده نیز یکی دیگر از عوارض مرگ بار هایپرتنشن پورتال می باشد. اگر کبد نتواند به طور موثر فاکتورهای انعقادی را بسازد در این صورت خونریزی به طور مستمر ادامه می یابد. عفونت های باکتریایی نیز می توانند در ایجاد خونریزی نقش داشته باشند.
سایر عوارض ناشی از سیروز کبدی عبارت است از:
- عفونت ها: اگر فردی به سیروز کبدی دچار شود در آن صورت بدن در مبارزه با عفونت ها با دشواری هایی رو به رو خواهد شد. آسیت احتمال بروز پریتونیت را به دنبال دارد. پریتونیت عارضه ای خطرناک می باشد.
- سوء تغذیه: سیروز کبدی بدن را در پردازش مواد مغذی با دشواری هایی رو به رو می سازد و سبب ضیف شدن و کاهش وزن می گردد.
- تجمع سموم در مغز یا انسفالوپاتی کبدی: کبدی که در اثر ابتلا به سیروز کبدی آسیب دیده باشد قادر به دفع سموم از خون نخواهد بود. در نتیجه سموم در بدن تجمع یافته و عوارضی مانند گیجی و دشواری در تمرکز را به همراه خواهد داشت. علائم انسفالوپاتی کبدی متغیر می باشد و عبارت است از خستگی، اختلال در شناختن و کاهش تمرکز.
- یرقان: زردی یا یرقان زمانی روی می دهد که کبد بیمار قادر به دفع بیلی روبین از بدن نباشد. بیلی روبین ماده زائد خونی است. یرقان سبب ایجاد زردی در پوست، سفید شدن چشم ها و تیره شدن ادرار می گردد.
- بیماری استخوانی: برخی افراد مبتلا به بیماری سیروز کبدی در خطر شکستگی استخوان ها قرار دارند.
- افزایش احتمال ابتلا به سرطان کبد: درصد زیادی از افراد مبتلا به سرطان کبد در مقطعی به سیروز کبدی دچار شده اند.
- نارسایی حاد یا مزمن کبدی
تشخیص سیروز کبدی
افراد مبتلا به مراحل اولیه سیروز کبدی معمولا علایم بالینی نشان نمی دهند. در اغلب موارد تشخیص سیروز کبدی با استفاده از آزمایش خون انجام می شود.
تست های آزمایشگاهی برای تشخیص سیروز کبدی عبارت است از:
- عملکرد کبدی: برای تشخیص سیروز کبدی ابتدا خون به لحاظ مقدار بیلی روبین بررسی خواهد شد. بیلی روبین در اثر تجزیه سلول های خونی ایجاد می شود. همچنین آنزیم های دیگری نیز وجود دارند که اندازه گیری مقدار آن ها می تواند احتمال آسیب کبدی را نشان دهد.
- عملکرد کلیه: بررسی عملکرد کلیه در تشخیص سیروز کبدی موثر خواهد بود. نمونه خون به منظور ارزیابی عملکرد کلیه بررسی خواهد شد زیرا در مراحل حاد سیروز کبدی کلیه ها عملکرد مناسب خود را از دست می دهند.
- تست هپاتیت بی و سی: نمونه خون به منظور بررسی هپاتیت های ویروسی مورد بررسی قرار خواهد گرفت. این یافته به تشخیص سیروز کبدی کمک خواهد کرد.
- بررسی توانایی لخته شدن: به این منظور INR اندازه گیری خواهد شد.
در برخی موارد به منظور تشخیص سیروز کبدی از تست های تصویربرداری استفاده می شود:
- Magnetic resonance elastography یا transient elastography: این روش های تصویربرداری غیر تهاجمی سفت شدگی کبد را نشان داده و در برخی موارد نیاز برای نمونه برداری کبد را از بین می برند.
- سایر تست های تصویربرداری: ام آر آی یا سی تی اسکن همچنین سونوگرافی تصاویری را از کبد ایجاد می کنند.
- نمونه برداری: روش نمونه برداری الزاما برای تشخیص سیروز کبدی استفاده نمی شود. اما در برخی موارد پزشک برای ارزیابی شدت و میزان آسیب ناشی از سیروز کبدی از این روش استفاده خواهد کرد.
اگر تشخیص سیروز کبدی تایید شود پزشک برای مانیتور علائم پیشرفت بیماری و بررسی عواضی مانند واریس مری و سرطان کبد انجام تست های تشخیصی مکرر را در نظر خواهد داشت.
موارد تشخیص افتراقی در مورد سیروز کبدی عبارت است از:
- سیروز صفراوی اولیه
- سیروز صفراوی ثانویه
- فیبروز کبدی غیر سیروزی (ناشی از نارسایی قلب یا پریکاردیت فشارنده)
- ترمبوز ورید کبدی
- فیبروز کبدی مادرزادی
- تغییر نسبی ندول ها
- ترمبوز ورید پورت (مثلا پس از پانکراتیت)
آمادگی برای ملاقات با پزشک
اگر شما به سیروز کبدی مبتلا باشید به متخصص بیماری های گوارشی یا بیماری های کبد ارجاع داده خواهید شد. در ادامه اطلاعاتی وجود دارد که شما را برای ملاقات با پزشک آماده می سازد.
- لیستی از علائمی که تجربه می کنید یادداشت کنید. زمان شروع علائم، تغییرات آن ها و یا تشدید آن ها در طول زمان از موارد مهمی است که باید بدان توجه کنید.
- لیستی از داروها، ویتامین ها و مکمل های مصرفی تهیه کنید.
- اطلاعات شخصی مانند سایر بیماری های زمینه ای که به آن مبتلا هستید را یادداشت نمایید.
- قبل از ملاقات با پزشک نتایج تست های تشخیصی و تصویربرداری و یا نمونه برداری را همراه داشته باشید.
- سوالاتی که در ذهن دارید را لیست نمایید. برخی سوالات پایه ای در مورد سیروز کبدی عبارت است از:
- علت ایجاد سیرز کبدی در من چیست؟
- آیا راهی برای کاهش و یا متوقف کردن آسیب کبدی وجود دارد؟
- چه انتخاب های درمانی برای سیروز کبدی وجود دارد؟
- آیا دارو یا مکملی وجود دارد که سبب آسیب رسانی به کبد می شود؟
- باید مراقب بروز چه عوارض و علائمی باشم؟
- من به بیماری دیگری نیز مبتلا هستم، چطور می توانم این شرایط را با هم کنترل کنم؟
- آیا سیروز کبدی واگیردار است؟
- آیا درمان گیاهی سیروز کبدی وجود دارد؟
- آیا سیروز کبدی کشنده است؟
- آیا سیرز کبدی قابل درمان است؟
- طول عمر بیماران سیروز کبدی چقدر است؟
- ایا سیروز کبدی خطرناک است؟
به خاطر داشته باشید پزشک نیز احتمالا سوالاتی را از شما خواهد پرسید. برخی سوالات احتمالی پزشک در مورد سیروز کبدی عبارت است از:
- چه زمانی متوجه این علائم شده اید؟
- آیا این علائم موقتی است یا دائمی؟
- شدت علائمی که تجربه می کنید چقدر است؟
- آیا عاملی در تشدید علائم شما نقش دارد؟
- آیا عواملی سبب بهبود علائم شما می شود؟
- آیا از الکل استفاده می کنید؟
- آیا در معرض داروهای سمی قرار دارید؟
- آیا در خانواده شما سابقه بیماری کبدی وجود دارد؟
- آیا تا به حال به هپاتیت ویروسی دچار شده اید؟
- آیا تزریق خون انجام داده اید؟ آیا از مواد مخدر تزریقی استفاده می کنید؟
- آیا تتو انجام داده اید؟
درمان سیروز کبدی
آیا سیروز کبدی قابل درمان است؟ درمان سیروز کبدی بستگی به علت و شدت آسیب کبدی دارد. هدف درمان سیروز کبدی کاهش پیشرفت بافت اسکار در کبد و یا پیشگیری از آن است. همچنین در درمان سیروز کبدی به بهبود عوارض ناشی از سیروز کبدی نیز توجه می شود. در مواردی که سیروز کبدی شدید است برای درمان سیروز کبدی بستری شدن در بیمارستان الزامی خواهد بود.
درمان علل زمینه ای سیروز کبدی
اگر سیروز کبدی در مراحل اولیه باشد در آن صورت می توان احتمال آسیب کبدی را با درمان علل زمینه ای سیروز کبدی به حداقل رساند. در این شرایط انتخاب های درمانی عبارت است از:
- درمان وابستگی به الکل: در مواردی که سیروز کبدی ناشی از مصرف الکل می باشد باید نوشیدن الکل متوقف شود. مصرف هر مقداری از الکل برای کبد مانند سم می باشد. اگر کنار گذاشتن مصرف الکل دشوار باشد در آن صورت باید برنامه درمانی برای ترک الکل در نظر گرفته شود.
- کاهش وزن: در مواردی که سیروز کبدی به دلیل کبد چرب غیر الکلی ایجاد شده باشد کاهش وزن و کنترل مقدار قند خون می تواند بسیار موثر باشد. در تلاش برای کاهش وزن مصرف مقدار کافی پروتئین بسیار اهمیت دارد.
- داروهایی برای کنترل هپاتیت: استفاده از برخی داروها احتمال آسیب ناشی از ویروس هپاتیت بی و سی را کاهش می دهد و به این ترتیب در درمان علل سیروز کبدی نقش دارند.
- داروهایی برای کنترل سایر علل و علائم سیروز کبدی: برخی داروها می تواند پیشرفت سیروز کبدی را کاهش دهد. برای مثال افرادی که به کلانژیت دچار هستند در صورت تشخیص به موقع و با دریافت برخی داروها می توانند روند پیشرفت سیروز کبدی را آهسته سازند.
- برخی داروها برای تخفیف علائمی مانند خارش، خستگی و درد استفاده می شوند.
- مکمل: تجویز برخی مکمل ها می تواند احتمال بروز عوارضی مانند شکستگی را کاهش دهد.
درمان عوارض سیروز کبدی
انتخاب های درمانی برای درمان عوارض سیروز کبدی عبارت است از:
- مایع اضافی در بدن: رژیم غذایی با مقدار اندک سدیم و استفاده از برخی داروها برای پیگیری از تجمع مایع اضافی در بدن به بهبود آسیت و تورم کمک می کند. در مواردی که تجمع مایعات شدید می باشد نیاز به انجام جراحی برای تخلیه وجود دارد. در برخی موارد شانتی در ورید داخل کبد قرار داده می شود تا فشار خون کبدی را کاهش داده سرعت تجمع مایعات را نیز آهسته سازد.
- هایپرتنشن پورتال: برخی داروهای فشار خون در کنترل فشار ورید پورتال موثرند و مانع از بروز خونریزی شدید می شوند. پزشک در بازه های زمانی مشخص آندوسکوپی انجام خواهد داد تا احتمال بزرگ شدن عروق مری و معده بررسی شود. در صورت ابتلا به واریس مری نیاز به مصرف داروهایی برای کاهش احتمال خونریزی وجود خواهد داشت. در برخی موارد به منظور پیشگیری از خونریزی نیاز به استفاده از باند واریس مری وجود دارد تا خونریزی متوقف شده و احتمال بروز خونریزی های بیشتر کاسته شود. در موارد شدید شانتی در ورید داخل کبد قرار داده می شود تا فشار خون کبدی کاهش یافته و از بروز خونریزی های بیشتر جلوگیری شود. به این ترتیب کنترل هایپرتنشن پورتال می تواند در کاهش آسیب ناشی از سیروز کبدی موثر باشد.
- عفونت: برای پیشگیری و درمان عفونت ها آنتی بیوتیک هایی تجویز خواهد شد. برای پیشگیری از ابتلا به آنفلوآنزا، ذات الریه و هپاتیت واکسیناسیون انجام می شود.
- افزایش ریسک ابتلا به سرطان کبد: ابتلا به سیروز کبدی امکان ابتلا به سطان کبد را افزایش می دهد بنابراین پزشک برای بررسی علائم سرطان کبد هر شش ماه یک بار دستور انجام سونوگرافی و آزمایش خون را خواهد داد.
- هپاتیک انسفالوپانی: برای پیشگیری از تجمع سموم در خون که در اثر عملکرد نا مناسب کبد ایجاد شده است برخی داروها نسخه می شوند.
پیوند کبد
در موارد پیشرفته سیروز کبدی انجام عمل پیوند کبد تنها گزینه درمان خواهد بود. در صورت ایجاد علائم سیروز کبدی مانند یرقان، تجمع مایعات، خونریزی ناشی از واریس، انسفالوپاتی کبدی، اختلال در عملکرد کلیه و یا سرطان کبد انجام جراحی پیوند کبد به عنوان یک گزینه درمانی مطرح می شود. در پیوند کبد، کبد بیمار با کبد سالم تعویض می شود. سیروز کبدی شایع ترین علت انجام پیوند کبد می باشد. افرادی که مقرر است پیوند کبد انجام دهند برای تعیین سلامتی قبل از جراحی باید تست های گسترده ای انجام دهند.
دانشمندان در حال تحقیق در مورد انتخاب های درمانی سیروز کبدی می باشند اما موفقیت های به دست آمده در این تحقیقات محدود بوده است. از آنجاییکه سیروز کبدی علل و عوارض مختلفی دارد رویکردهای بالقوه مختلفی برای درمان سیروز کبدی وجود دارد. ترکیبی از غربالگری و اعمال تغییراتی در شیوه زندگی می تواند در مراحل اولیه سیروز کبدی موثر واقع شود.
درمان های خانگی سیروز کبدی
اگر به سیروز کبدی مبتلا باشید توجه به نکات زیر می تواند موثر باشد:
- عدم نوشیدن الکل: فارغ از اینکه آیا استفاده از الکل در ایجاد سیروز کبدی دخیل بوده یا خیر باید مصرف الکل را کنار بگذارید. نوشیدن الکل آسیب بیشتری را به کبد وارد می سازد.
- مصرف رژیم غذایی با مقدار سدیم اندک (رژیم غذایی سیروز کبدی): افزایش مقدار نمک سبب احتباس مایعات در بدن و تشدید تورم در شکم و پاها می شود. بنابراین برای طعم دار کردن غذاها از سبزیجات معطر به جای نمک استفاده کنید.
- رژیم غذایی سالمی داشته باشید: سیروز کبدی سبب ایجاد سوء تغذیه می شود. بنابراین باید در رژیم غذایی سیروز کبدی به مواردی مانند استفاده از سبزیجات و میوه ها توجه شود. به خاطر داشته باشید افراد مبتلا به سیروز کبدی به مصرف پروتئین نیاز دارند. بنابراین استفاده از حبوبات، گوشت کم چرب، مرغ و ماهی را در نظر داشته باشید. از مصرف غذاهای دریایی خام اجتناب کنید.
- در مصرف داروهای غیر نسخه ای دقت کنید: سیروز کبدی سبب می شود کبد در پردازش داروها به درستی عمل نکند. به همین دلیل قبل از مصرف هر دارویی باید با پزشک خود مشوت کنید. از مصرف داروهایی مانند ایبوپروفن و آسپرین اجتناب کنید. در صورت آسیب کبدی تنها مجاز به مصرف دوز اندکی از استامینوفن خواهید بود.
پیشگیری از سیروز کبدی
برای کاهش ریسک ابتلا به سیروز کبدی باید مراقب کبد خود باشید. موارد زیر شما را در پیشگیری از سیروز کبدی یاری می سازد:
- عدم نوشیدن الکل در صورت ابتلا به سیروز کبدی: اگر به بیماری کبدی دچار هستید اما به سیروز کبدی مبتلا نشده اید با پزشک خود در مورد قطع نوشیدن الکل صحبت کنید.
- رژیم غذایی سالمی داشته باشید (رژیم غذایی سیروز کبدی): رژیم مبتنی بر پایه مصرف میوه ها و سبزیجات را دنبال کنید. از غلات و گوشت کم چرب استفاده کنید. مصرف غذاهای سرخ شده را به حداقل برسانید. استفاده از قهوه ممکن است شما را علیه فیبروز و سرطان کبد محافظت کند.
- حفظ وزن در محدوده مناسب: افزایش چربی بدن به کبد آسیب می رساند. در مورد کاهش وزن با پزشک خود مشورت کنید.
- کاهش ریسک ابتلا به هپاتیت: برای پیشگیری از ابتلا به هپاتیت از داشتن نزدیکی محافظت نشده و یا استفاده از سوزن تزریقی مشترک اجتناب کنید. می توانید در مورد واکسیناسون علیه هپاتیت با پزشک خود مشورت کنید.
منبع: وبسایت http://www.mayoclinic.org