دروانا:

بلوغ زودرس چیست؟

بلوغ زودرس به عنوان شروع غیر طبیعی تکامل جنسی ثانویه قبل از سن هشت سالگی در دختران و نه سالگی در پسران تعریف می شود. در حالت نرمال، تغییرات فیزیکی در بلوغ تقریبا در سن 10 سالگی در دختران و 11 سالگی در پسران آغاز می گردد. با توجه به روند رشد بلوغ زودرس، سینه ها ممکن است در برخی از دختران سالم قبل از این سن رشد کرده و موهایی در ناحیه تناسلی داشته باشند. در این صورت نیازی به بررسی و درمان های پرهزینه وجود ندارد. اگر بررسی های انجام شده نشان دهنده بلوغ زودرس پیشرونده باشند، درمان بلوغ زودرس انجام می گیرد. درمان بلوغ زودرس بسته به علت زمینه ای آن انجام می گیرد.

انواع بلوغ زودرس

بلوغ زودرس عموما در سه دسته قرار می گیرد:

• بلوغ زودرس مرکزی که با فعال شدن و بالا رفتن زودرس هورمون های جنسی اولیه مغز همراه است و موجب آزاد شدن مقدار زیادی هورمون های جنسی ثانویه می شود. این هورمون های جنسی ثانویه توسط غدد جنسی کودک (تخمدان ها و بیضه ها) در پاسخی طبیعی به افزایش هورمون های جنسی اولیه تولید می شوند.
• بلوغ زودرس محیطی با افزایش غیر طبیعی هورمون های آزاد شده مستقل از هورمون های مغزی توسط تخمدان ها و بیضه ها همراه است که موجب ایجاد بروز تغییرات جنسی ثانویه می شود. در این نوع از بلوغ زودرس سطح هورمون های مغزی افزایش نمی یابد.
• بروز خوش خیم یا غیر پیشرونده تغییرات جنسی ثانویه (مانند ایجاد بوی بدن) نیز نوعی از بلوغ زودرس محسوب می شود. این تغییرات جنسی اغلب به عنوان یكی از انواع رشد طبیعی جنسی مطرح می شوند و ارتباطی با افزایش غیر طبیعی سطح هورمون های جنسی کودک ندارند.

بلوغ زودرس مرکزی: علل و فاکتورهای خطر

بلوغ زودرس مرکزی به علت تکامل زودرس هورمون های جنسی نشات گرفته از مغز ایجاد می شود. افزایش سطح این هورمون ها موجب افزایش تولید هورمون های تخمدان ها و بیضه ها و غدد آدرنال می گردد که تغییرات جنسی ثانویه را سبب می شوند.

بررسی کامل علت افزایش سطح هورمون های جنسی اولیه و ثانویه در بیمار مبتلا به بلوغ زودرس ضروری است. این ارزیابی امکان دسته بندی بلوغ زودرس در دسته های مرکزی، محیطی و یا خوش خیم را فراهم می کند. در مورد بلوغ زودرس مرکزی در دختران، حدود 80-90 درصد مشکل زمینه ای وجود ندارد. در هر حال، تعداد زیادی از پسران مبتلا به بلوغ زودرس مرکزی دچار مشکل قابل توجهی هستند که نشانه ها و علائم آن ها را سبب شده است.

علت بلوغ زودرس مرکزی شامل موارد زیر است:

• تومورهای مغزی
• ترومای مغزی
• پرتو درمانی مغزی (برای مثال درمان سرطان های مغز)

بلوغ زودرس مرکزی: علائم و نشانه ها

تغییرات جنسی ثانویه تغییرات فیزیکی مرتبط با افزایش پیشرونده هورمون های جنسی (استروژن و پروژسترون در خانم ها و تستوسترون در آقایان) هستند. این تغییرات جنسی ثانویه شامل:

• رشد بافت سینه ها
• بزرگ شدن بیضه ها و آلت تناسلی
• رشد مو در ناحیه تناسلی، زیر بغل و صورت

سایر تغییرات تکاملی در بلوغ زودرس مرکزی عبارتند از:

• آغاز چرخه های قاعدگی
• افزایش تعریق
• ایجاد بوی بدن
• افزایش سایز و استحکام عضلات
• رشد سریع قد

بلوغ زودرس مرکزی: تشخیص

تشخیص بلوغ زودرس مرکزی از طریق بررسی دقیق و کامل سابقه پزشکی و معاینه فیزیکی انجام می گیرد. مواردی که در سابقه پزشکی اهمیت دارند شامل زمان شروع تغییرات جنسی ثانویه، هر گونه تغییر در توانایی ها و مهارت های فکری و فیزیکی و شروع ناهنجاری ها در غدد (شامل از دست دادن تیز بینی یا میدان دید، افزایش دفع ادرار، کاهش یا افزایش پیشرونده وزن) هستند. در تشخیص بلوغ زودرس مرکزی، سابقه خانوادگی در شروع تغییرات جنسی ثانویه، الگوهای رشد و یا سایر فاکتورهای خطر باید مورد بررسی قرار گیرند. معاینه فیزیکی برای بلوغ زودرس مرکزی شامل بررسی رشد سینه ها، اندازه بیضه ها و آلت تناسلی، بررسی رشد مو در ناحیه تناسلی، زیر بغل و صورت می باشد. شروع چرخه قاعدگی و رشد سریع قد با تکامل عضلات نیز در تشخیص بلوغ زودرس مرکزی اهمیت دارند. آزمایشات خون، تصویربرداری اشعه ایکس و تصویربرداری مغز (سی تی اسکن یا ام آر آی) اغلب بخشی از ارزیابی بلوغ زودرس مرکزی در کودکان هستند.

بلوغ زودرس مرکزی: درمان

درمان بلوغ زودرس مرکزی بسته به شناسایی علت بروز بیماری در کودک انجام می شود. جراحی مغز، هورمون درمانی، داروهای غیر هورمونی و سایر روش ها گزینه هایی هستند که بسته به علت بلوغ زودرس مرکزی برای درمان آن به کار گرفته می شوند.

بیشتر کودکان مبتلا به بلوغ زودرس مرکزی که به بیماری زمینه ای دیگری مبتلا نیستند، به طور موثری به کمک داروها درمان می شوند. این درمان، درمان با آنالوگ هورمون آزاد کننده گنادوتروپین نام می گیرد و معمولا شامل تزریق ماهانه دارویی چون لوپرولید که تکامل را به تاخیر می اندازد، انجام می گیرد. استفاده از این دارو برای درمان بلوغ زودرس مرکزی تا زمانی که کودک به سن طبیعی بلوغ برسد ادامه پیدا می کند. به طور میانگین، 16 ماه بعد از قطع مصرف دارو، فرآیند بلوغ مجددا آغاز می گردد. 

دکتر حسن جاودانی

متخصص کودکان و نوزادان

جناب آقای دکتر حسن جاودانی متخصص کودکان و نوزادان از دانشگاه علوم پزشکی مشهد، عضو آکادمی طب اطفال و همچنین عضو انجمن متخصصین کودکان خراسان رضوی می باشند.

مشاهده پروفایل دکتر حسن جاودانی