آمنیوسنتز روشی است که طی آن مایع آمنیوتیک به منظور آزمایش یا درمان از رحم خانم باردار برداشته می شود. مایع آمنیوتیک مایعی است که پیرامون جنین را در برگرفته و در دوران بارداری از جنین محافظت می کند. مایع آمنیوتیک حاوی سلول ها و ترکیبات شیمیایی مختلفی است که توسط جنین تولید می شوند.
اگر چه مایع آمنیوتیک در آزمایش آمنیوسنتز می تواند اطلاعات مهمی را در مورد سلامت جنین در اختیار قرار دهد اما درک خطرات آمنیوسنتز نیز از اهمیت برخوردار است و باید برای دریافت نتایج و جواب آمنیوسنتز نیز آمادگی لازم را داشت.
آمنیوسنتز چرا انجام می شود؟
آمنیوسنتز به دلایل مختلفی در دوران بارداری انجام می شود:
- آزمایش ژنتیک جنین: آمنیوسنتز ژنتیکی شامل نمونه برداری از مایع آمنیوتیک و تست ژنتیک جنین برای شناسایی برخی اختلالات ژنتیکی مانند سندرم داون می باشد.
- آزمایش ریه جنین: تست بلوغ ریه جنین شامل نمونه برداری از مایع آمنیوتیک و تعیین این مطلب می باشد که آیا ریه های جنین برای تولد آمادگی و بلوغ لازم را دارد یا خیر.
- تشخیص عفونت در جنین: آزمایش آمنیوسنتز گاهی با توجه به برخی شرایط به منظور ارزیابی عفونت یا سایر بیماری ها در جنین انجام می شود. این روش هم چنین می تواند شدت آنمی یا کم خونی را در جنین با حساسیت Rh یا Rh sensitization ارزیابی کند (شرایطی شایع که در آن سیستم ایمنی مادر آنتی بادی هایی را علیه برخی پروتئین های سطحی موجود در سلول های خونی جنین تولید می کند).
- آمنیوسنتز درمانی: اگر مایع آمنیوتیک در طول دوران بارداری بیش از حد تجمع یابد (پلی هیدروآمینوس) آمنیوسنتز می تواند به تخلیه مایع آمنیوتیک اضافی از رحم کمک کند.
آمنیوسنتز به منظور بررسی اختلالات ژنتیکی جنین
آمنیوسنتز ژنتیکی می تواند اطلاعاتی را در مورد توالی ژنتیک جنین در اختیار قرار دهد. به طور کلی آمنیوسنتز ژنتیکی زمانی پیشنهاد می شود که نتایج آزمایش آمنیوسنتز به شما در تصمیم گیری برای ادامه بارداری کمک کند.
آمنیوسنتز ژنتیکی معمولا در هفته های 15 و 20 بارداری انجام می شود. انجام آمنیوسنتز قبل از هفته 15 بارداری با نرخ بیشتر بروز عوارض آمنیوسنتز ارتباط دارد.
در موارد زیر پیشنهاد انجام آزمایش آمنیوسنتز ژنتیکی در بارداری به شما داده خواهد شد:
- نتایج مثبت در تست غربالگری بارداری: اگر نتایج غربالگری های بارداری مانند آزمایش غربالگری سه ماهه اول بارداری و یا غربالگری دی ان ای آزاد پریناتال (cell-free DNA) مثبت یا نگران کننده باشد برای تایید تشخیص، انجام آمنیوسنتز پیشنهاد می شود.
- اگر شما به اختلالات کروموزومی دچار باشید و یا در بارداری قبلی خود سابقه نقص در لوله عصبی جنین وجود داشته باشد در آن صورت پزشک انجام آمنیوسنتز را برای تایید یا رد وجود این اختلالات انجام خواهد داد (نقص در لوله عصبی می تواند بر مغز و یا نخاع جنین تاثیر داشته باشد).
- در بارداری های بالای 35 سال: نوزادان متولد شده از خانم های 35 سال یا بالای 35 سال بیشتر در خطر ابتلا به شرایط کروموزومی مانند سندرم داون می باشند. پزشک ممکن است در این شرایط انجام آمنیوسنتز را برای کنار گذاشتن این احتمالات پیشنهاد کند.
- سابقه خانوادگی در داشتن شرایط خاص ژنتیکی در شما و یا همسرتان و یا ناقل برخی شرایط ژنتیکی بودن می تواند دلیلی برای انجام آمنیوسنتز باشد. علاوه بر شناسایی سندرم داون و اسپینا بیفیدا انجام آمنیوسنتز می تواند به تشخیص سایر شرایط مانند کیستیک فیبروزیس کمک کند.
- نتایج غیر نرمال در سونوگرافی: پزشک ممکن است انجام آمنیوسنتز را به منظور تشخیص یا کنار گذاشتن برخی شرایط ژنتیکی که در یافته های حاصل از سونوگرافی به آن ها مشکوک شده است پیشنهاد کند.
آمنیوسنتز به منظور بررسی بلوغ ریه جنین
- آزمایش آمنیوسنتز به منظور بررسی بلوغ ریه جنین می تواند نشان دهد آیا ریه های جنین آمادگی تولد را دارد یا خیر. این نوع از آمنیوسنتز در صورت انجام زایمان زودرس انجام می شود (انجام زایمان از طریق القا یا انجام سزارین) که هدف آن پیشگیری از عوارض بارداری برای مادر می باشد که معمولا بین هفته های 32 و 39 بارداری انجام می شود. زودتر از هفته 32 بعید است ریه های جنین به طور کامل شکل گرفته باشد.
آزمایش آمنیوسنتز برای همه افراد مناسب نیست. در شرایطی که فرد به برخی عفونت ها مانند اچ آی وی یا ایدز، هپاتیت بی و یا هپاتیت سی دچار باشد پزشک انجام آمنیوسنتز را پیشنهاد نمی کند. این عفونت ها می تواند در طول آمنیوسنتز به جنین منتقل شود.
عوارض آمنیوسنتز
انجام آمنیوسنتز خطرات متعددی را در پی دارد، از جمله خطرات آمنیوسنتز می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- نشتی مایع آمنیوتیک: به ندرت پیش می آید که بعد از انجام آمنیوسنتز مایع آمنیوتیک از طریق واژن نشت کند. اما در اغلب موارد مقدار مایع از دست رفته اندک است و در طول یک هفته متوقف می شود و احتمالا بارداری می تواند به طور نرمال ادامه داشته باشد.
- سقط جنین: انجام آمنیوسنتز در سه ماهه دوم بارداری می تواند اندکی با افزایش ریسک سقط جنین همراه باشد (خطر سقط حدود 6 درصد می باشد). تحقیقات نشان می دهد که ریسک از دست دادن بارداری برای آزمایشات آمنیوسنتزی بیشتر است که قبل از هفته 15 بارداری انجام می شود.
- آسیب به جنین با سوزن: در طول آمنیوسنتز ممکن است جنین حرکت کند و بازو یا دست خود را به سمت مسیر سوزن حرکت دهد. عارضه جانبی ناشی از سوزن بسیار نادر است.
- حساسیت Rh: به ندرت آمنیوسنتز سبب می شود سلول های خونی جنین وارد جریان خون مادر شود. اگر سلول های خونی مادر Rh منفی باشند و آنتی بادی هایی علیه سلول های خونی Rh مثبت ایجاد نشده باشد ممکن است مادر در این صورت بعد از انجام آمنیوسنتز گلوبولین ایمنی Rh را دریافت کند. این امر سبب می شود سلول های مادر آنتی بادی های Rh را تولید نکنند، این آنتی بادی می تواند از جفت عبور کرده و سلول های قرمز خونی جنین را تخریب کند. انجام یک آزمایش خون می تواند نشان دهد آیا مادر شروع به تولید انتی بادی کرده است یا خیر.
- عفونت: انجام آمنیوسنتز به ندرت سبب بروز عفونت رحمی می شود.
- انتقال عفونت به جنین: اگر مادر به عفونت هایی مانند هپاتیت سی و یا ایدز و یا توکسوپلاسموز دچار باشد، این عفونت ها در طول انجام آمنیوسنتز ممکن است به جنین منتقل شود.
به خاطر داشته باشید که آمنیوسنتز ژنتیکی معمولا زمانی پیشنهاد می شود که نتایج تست تاثیر مهمی در مدیریت بارداری و تصمیم گیری برای ادامه بارداری داشته باشد. پزشک و یا مشاور ژنتیک شما را در تصمیم گیری برای انجام آمنیوسنتز هدایت می کنند.
قبل از انجام آمنیوسنتز چه آمادگی هایی لازم است؟
اگر شما قبل از هفته 20 بارداری آمنیوسنتز انجام می دهید، داشتن مثانه ای پر می تواند به رحم کمک کند پس بهتر است قبل از انجام آمنیوسنتز مقدار کافی مایعات بنوشید. بعد از هفته 20 بارداری مثانه باید در طول انجام آمنیوسنتز خالی باشد تا احتمال سوراخ شدن را به حداقل برساند.
پزشک روش انجام آمنیوسنتز را به شما توضیح خواهد داد و قبل از انجام آمنیوسنتز از شما خواسته می شود تا رضایت نامه ای را امضا کنید. برای تقویت عاطفی بهتر است همراهی با خود داشته باشید.
آمنیوسنتز چگونه انجام می شود؟
آزمایش آمنیوسنتز معمولا به صورت سرپایی در مطب انجام می شود.
در طول انجام آمنیوسنتز:
ابتدا پزشک سونوگرافی انجام می دهد تا موقعیت دقیق جنین در رحم را تعیین کند. شما روی کمر می خوابید. پزشک از ژل مخصوصی روی شکم استفاده می کند و سپس از وسیله ای کوچک به نام مبدل اولتراسوند استفاده می کند تا موقعیت جنین را در مانیتور ببیند.
در ادامه پزشک شکم را با استفاده از یک ماده ضد عفونی کننده تمیز خواهد کرد. معمولا از بی حس کننده استفاده نمی شود. معمولا سوال می شود که آیا آزمایش آمنیوسنتز درد دارد؟ اغلب خانم ها در حین انجام آمنیوسنتز درد خفیفی را گزارش کرده اند.
با راهنمایی سونوگرافی پزشک سوزن نازک و تو خالی را وارد دیواره شکم و سپس رحم می کند. مقدار اندکی از مایع آمنیوتیک با استفاده از سرنگ کشیده می شود و سوزن دور انداخته می شود. مقدار مایع آمنیوتیک برداشته شده به تعداد هفته های بارداری بستگی دارد.
در حین وارد کردن سوزن و کشیدن مایع آمنیوتیک شما در حالت خوابیده خواهید بود. ممکن است به هنگام وارد شدن سوزن در پوست کمی احساس سوزش کنید و وقتی سوزن وارد رحم می شود کمی احساس گرفتگی و درد داشته باشید.
مراقبتهای بعد از آمنیوسنتز
بعد از انجام آزمایش آمنیوسنتز پزشک با انجام سونوگرافی ضربان قلب جنین را مانیتور می کند. بعد از انجام آمنیوسنتز ممکن است کمی احساس گرفتگی یا ناراحتی در ناحیه لگن داشته باشید.
بعد از انجام آمنیوسنتز شما بلافاصله به فعالیت های روزمره خودبازخواهید گشت. استراحت بعد از آمنیوسنتز ضروری نیست. اما بهتر است به مدت یک یا دو روز از داشتن نزدیکی جنسی و فعالیت های سنگین پرهیز کنید.
نمونه مایع آمنیوتیک در آزمایشگاه مورد آنالیز قرار خواهد گرفت. برخی نتایج ظرف چند روز بعد از انجام آمنیوسنتز آماده خواهد بود اما برخی دیگر ممکن است تا چهار هفته به طول انجامد. مدت زمان جواب آزمایش آمنیوسنتز بستگی به شرایط دارد.
در صورت بروز علائم زیر بعد از انجام آزمایش آمنیوسنتز با پزشک خود تماس بگیرید:
- خارج شدن مایع از واژن و یا خونریزی واژن
- گرفتگی شدید رحم به طوری که بیش از چند ساعت ادامه داشته باشد.
- تب
- قرمزی و التهاب زمانی که سوزن وارد پوست می شود.
- فعالیت غیر معمول جنین یا عدم حرکت جنین
نتایچ حاصل از آمنیوسنتز
پزشک و یا مشاور ژنتیک نتایج به دست آمده از آمنیوسنتز را برای شما تفسیر خواهند کرد.
برای آمنیوسنتز ژنتیکی نتایج تست می تواند به تایید یا رد اختلالات ژنتیکی جنین مانند سندرم داون کمک کند. اما آمنیوسنتز نمی تواند همه نقص ها و مشکلات ژنتیکی در جنین را مشخص کند.
اگر آمنیوسنتز نشان دهد که جنین شما دچار شرایط خاص ژنتیکی یا مشکل کروموزومی می باشد که قابل درمان نخواهد بود شما ممکن است در این شرایط ناچار باشید تا تصمیم دردناکی بگیرید: در این صورت آیا می خواهید به بارداری ادامه دهید؟ در طول این دوران دشوار کسانی که دوستشان دارید و تیم حرفه ای متخصصین شما را یاری می دهند.
برای آمنیوسنتزی که وضعیت بلوغ ریه ها را مشخص می کند نتایج تست می تواند با اطمینان نشان دهد آیا ریه های جنین بلوغ کافی را پیدا کرده است یا خیر. اگر نیاز به زایمان زود هنگام فرزند باشد این اطلاعات می تواند نشان دهد آیا فرزند شما برای تولد آماده است یا خیر.
دکتر زویا صادقی پور جراح و متخصص زنان، زایمان و نازایی نکته قابل توجهی را در مورد نتیجه آمنیوسنتز عنوان می نمایند: "نتیجه آمنیوسنتز 100 درصد نمی باشد و احتمال خطا در آن ممکن است."
