زایمان زودرس به تولد جنین قبل از هفته 37 بارداری اطلاق می گردد. بارداری به طور نرمال 37 تا 42 هفته به طول می انجامد و این زمان از اولین روز آخرین پریود قاعدگی محاسبه می گردد. اگر وضع حمل زودرس منجر به زایمان زودرس شود در آن صورت نوزادان نارس متولد شده در خطر عوارض و مشکلاتی قرار دارند که در نتیجه رشد ناقص ارگان های داخلی ایجاد می گردد. از جمله این موارد می توان به دشواری در تنفس کردن، عدم توانایی گرم نگاه داشتن بدن، آسیب به چشم ها، روده ها، سیستم عصبی و دشواری در تغذیه اشاره کرد. زایمان زودرس یکی از دلایل عمده مرگ نوزادان محسوب می گردد. سابقه قبلی در داشتن زایمان زودرس یکی از مهم ترین فاکتورهای خطری می باشد که احتمال بروز آن را تقویت می کند اگر چه خانم هایی که سابقه زایمان زودرس در گذشته داشته اند شانس تجربه بارداری کامل را نیز پیش رو دارند. علاوه بر این سایر فاکتورهای خطر زایمان زودرس عبارت است از: بارداری چند قلو، سابقه جراحی در ناحیه سرویکس (مانند بیوپسی مخروطی که به دنبال دریافت نتایج غیر نرمال انجام می گردد)، وجود ناهنجاری هایی در رحم، خونریزی رحمی مخصوصا در نیمه دوم بارداری، مصرف سیگار، ابتلا به برخی عفونت ها، افزایش مایع آمنیوتیک، آنمی متوسط تا شدید در بارداری، بازه های کمتر از 12 تا 18 ماه بین بارداری ها و جراحی های شکمی در طول بارداری.
تعیین علت دقیق زایمان زودرس مشخص نمی باشد. به طور کلی در توضیح دلایل زایمان زودرس می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- خونریزی رحمی: جفت سر راهی (زمانی که جفت به طور نسبی یا کامل دهانه رحم را بپوشاند) یا پارگی زودرس جفت قبل از زایمان از مواردی است که می تواند منجر به پارگی زودهنگام غشای جنینی و شروع وضع حمل زودرس شود.
- کشیده شدن رحم: داشتن دو یا چند قلو همچنین افزایش مقدار مایع آمنیوتیک که پلی هیدرآمنیوس خوانده می شود از مواردی است که سبب کشیده شدن رحم و انقباضات رحمی می گردد که زایمان زودرس را به دنبال دارد.
- باکتری یا التهاب: باکتری یا التهاب ناشی از عفونت می تواند تولید موادی را در رحم، جفت و جنین تحریک کند که منجر به شروع انقباضات رحمی و زایمان زودرس می گردد.
- استرس فیزیکی و روانی: استرس شدید می تواند منجر به آزاد شدن هورمون هایی گردد که نتیجه آن ایجاد انقباضات رحمی و زایمان زودرس خواهد بود.
شناسایی مارکرهای شیمیایی و فیزیکی که ما را در پیش بینی شروع زایمان زودرس یاری دهد از جمله مواردی است که در دست تحقیق قرار دارد. در حال حاضر پیش بینی زایمان زودرس با استفاده از دو تست انجام می گردد: فیبرونکتین جنینی و بررسی طول سرویکس. ماده ای به نام فیبرونکتین جنینی از غشاهای جنینی قبل از وضع حمل آزاد می شود. تحقیقات نشان داده است اگر این ماده در ترشحات واژن فردی که دچار انقباض می باشد وجود نداشته باشد در آن صورت احتمال انجام زایمان زودرس نیز بسیار بعید است. اگر مقدار این پروتئین بالا باشد نیز به قطعیت نمی توان گفت فرد حتما زایمان زودرس را تجربه خواهد کرد. اندازه گیری دهانه رحم یا سرویکس نیز با استفاده از سونوگرافی انجام می شود. سونوگرافی ترانس واژینال دهانه رحم نیز می تواند احتمال زایمان زودرس را پیش بینی کند. اگر دهانه رحم برابر یا کمتر از 25 میلی متر در سه ماهه دوم بارداری باشد کوتاه در نظر گرفته شده و شاخصی از افزایش احتمال زایمان زودرس می باشد. گزینه ای که در درمان زایمان زودرس مطرح می باشد به تعویق انداختن وضع حمل می باشد. در این مدت می توان از داروهای استروئیدی برای تسریع بلوغ ریه های جنین بهره برد. به تعویق انداختن زمان زایمان زودرس امکان انتقال فرد باردار به مرکز درمانی مجهزتر را فراهم می آورد. درمان برای به تعویق انداختن زمان زایمان زودرس در صورتی توصیه می شود که سن بارداری کمتر از 34 هفته باشد. اما اگر احتمال بروز خطر برای مادر و جنین مطرح باشد در آن صورت وضع حمل و زایمان زودرس پیش خواهد رفت. دسته دارویی معروف به توکولیتیک ها برای به تعویق انداختن یا متوقف کردن انقباضات رحم استفاده می شود. تربوتالین، نیفدیپین و ایندومتاسین از جمله این داروها می باشند. برخی از این داروها وریدی و برخی خوراکی استفاده می شود. توکولیتیک ها معمولا همراه با استروئیدهای تزریقی (گلوکوکورتیکوئیدها) استفاده می گردد. داروهای توکولیتیک زایمان زودرس را به مدت چند ساعت (نهایت 48 ساعت) به تعویق خواهد انداخت.
