دروانا:

 آزمایش هموگلوبین a1c

آزمایش هموگلوبین a1c نوعی آزمایش خون می باشد که برای تشخیص دیابت نوع یک و دو همچنین ارزیابی روند کنترل قند خون انجام می شود. آزمایش هموگلوبین a1c با نام HbA1c نیز شناخته می شود. آزمایش هموگلوبین HbA1c متوسط قند خون را در طول دو تا سه ماه گذشته نشان می دهد. بنابراین برخی این آزمایش را با نام قند سه ماهه می شناسند. آزمایش هموگلوبین a1c مقدار هموگلوبینی را اندازه گیری می کند که با استفاده از مولکول قند پوشیده شده است. هموگلوبین پروتئینی است که در سلول های قرمز خون یافت می شود و وظیفه آن حمل اکسیژن می باشد. افزایش مقدار این هموگلوبین نشان می دهد مقدار قند خون به طور نامناسبی کنترل شده است و در این شرایط احتمال ابتلا به عوارض دیابت وجود دارد.

در اغلب دستورالعمل های بین المللی توصیه می شود آزمایش هموگلوبین a1c در تشخیص اولیه دیابت نوع یک و دو انجام شود. پس از تشخیص دیابت آزمایش هموگلوبین a1c باید به طور دوره ای انجام شود تا از تحت کنترل بودن مقدار قند خون و مناسب بودن برنامه درمانی اطمینان حاصل شود. از آنجاییکه آزمایش هموگلوبین a1c متوسط قند خون را در دو تا سه ماهه اخیر نشان می دهد بنابراین می تواند نشان دهد برنامه درمانی برای کنترل دیابت تا چه حد سازگار بوده است.

پس از تشخیص دیابت اینکه آزمایش هموگلوبین a1c چند وقت یک بار تکرار شود بستگی به نوع دیابت و برنامه درمانی و مناسب بودن کنترل قند خون خواهد داشت. برای مثال در موارد زیر انجام این آزمایش توصیه می گردد:

• اگر فرد پیش دیابتی باشد انجام آزمایش هموگلوبین a1c سالانه یک بار توصیه می شود. افراد پیش دیابتی افرادی هستند که در خطر ابتلا به دیابت قرار دارند.
• اگر فرد به دیابت نوع دو مبتلا باشد انجام آزمایش هموگلوبین a1c سالانه دو بار توصیه می شود، البته در صورتی که فرد از انسولین استفاده نکند و مقدار قند خون معمولا در محدوده نرمال باشد.
• اگر فرد به دیابت نوع یک دچار باشد انجام آزمایش هموگلوبین a1c سه تا چهار بار در سال توصیه می شود.
• اگر فرد به دیابت نوع دو مبتلا باشد و از انسولین برای کنترل دیابت استفاده کند و یا اگر فرد در کنترل قند خون در محدوده نرمال به طور مناسبی عمل نکند انجام آزمایش هموگلوبین a1c چهار بار در سال توصیه می گردد.

اگر متخصص غدد برنامه درمانی دیابت را تغییر دهد یا اگر داروهای ضد دیابت جدیدی به برنامه درمانی اضافه شود در آن صورت نیز نیاز به تکرار آزمایش هموگلوبین a1c وجود دارد.

روش انجام آزمایش هموگلوبین a1c بسیار ساده است و تنها به نمونه برداری اندکی خون نیاز خواهد داشت. قبل از انجام آزمایش هموگلوبین a1c نیازی به ناشتا بودن وجود نخواهد داشت. نمونه برداری با استفاده از سوزن نازکی که در ورید بازوها وارد می شود انجام خواهد شد. نمونه خون برای انجام آنالیز بیشتر به آزمایشگاه فرستاده می شود. پس از انجام آزمایش هموگلوبین a1c می توانید به فعالیت های روزمره خود بازگردید.

رنج نرمال هموگلوبین a1c و تفسیر آزمایش هموگلوبین a1c

برای کسانی که به دیابت مبتلا نیستند رنج نرمال هموگلوبین a1c 5.7% می باشد. رنج هموگلوبین a1c در افرادی که دیابت آن ها به مدت طولانی کنترل نشده باشد بالای 8% می باشد. اگر رنج هموگلوبین a1c در دو نوبت جداگانه 6.5% یا بیشتر باشد در آن صورت تشخیص دیابت داده می شود. رنج هموگلوبین a1c بین 5.7% تا 6.4% پیش دیابتی در نظر گرفته می شود و این نشان می دهد فرد در خطر ابتلا به دیابت قرار دارد. رنج هموگلوبین a1c در اغلب افرادی که تشخیص دیابت در مورد آن ها داده شده است اغلب 7% یا کمی کمتر می باشد. اگر نتایج بالاتر از رنج هموگلوبین a1c متناسب با فرد باشد در آن صورت تغییر در برنامه درمانی ضروری خواهد بود. به خاطر داشته باشید افزایش مقدار هموگلوبین a1c احتمال ابتلا به عوارض دیابت را به دنبال خواهد داشت.

جدول ارتباط قند خون با a1c

در موارد زیر اثر بخشی آزمایش هموگلوبین a1c چندان مشخص نمی باشد:

• اگر فرد خونریزی سنگین یا مزمنی را تجربه کند در آن صورت مقدار هموگلوبین کاهش می یابد و بنابراین نتیجه آزمایش a1c به طور کاذبی کاهش خواهد یافت.
• اگر فرد به آنمی ناشی از فقر آهن مبتلا باشد در آن صورت نتیجه آزمایش a1c به طور کاذبی بالا خواهد بود.
• اغلب افراد تنها دارای یک نوع هموگلوبین می باشند. اگر فرد دارای فرم غیر متداول هموگلوبین باشد در آن صورت نتیجه آزمایش هموگلوبین a1c ممکن است به طور کاذبی بالا یا پایین باشد. اگر فرد دارای فرم غیر معمول هموگلوبین باشد در آن صورت آزمایش هموگلوبین a1c باید در مراکز مخصوص انجام گیرد تا نتایج دقیقی حاصل شود.
• اگر فرد به تازگی خون دریافت کرده باشد و یا اگر به فرم هایی از آنمی همولیتیک مبتلا باشد در آن صورت انجام آزمایش هموگلوبین a1c مناسب نخواهد بود و نتاج ممکن است به طور کاذبی پایین باشد.

همواره به خاطر داشته باشید رنج نرمال هموگلوبین a1c در بین آزمایشگاه های مختلف متفاوت می باشد. در نظر داشتن این تغیّر در تقسیر نتایج بسیار اهمیت خواهد داشت.

دکتر سید علی اکبر بنی هاشمی

متخصص داخلی

دكتر سيد علي اكبر بني هاشمي متخصص داخلی - غدد و دیابت (دیابتولوژیست)  از دانشگاه علوم پزشکی شیراز، عضو هیات علمی و استادیار دانشگاه آزاد شیراز می باشند.

مشاهده پروفایل دکتر سید علی اکبر بنی هاشمی