تعریف:

ناتوانی در داشتن فرزند، پس از مدت یک سال ارتباط جنسی کنترل نشده.

ناباروری بر دونوع است:

1. اولیه: بارداری قبلی وجود نداشته.
2. ثانویه: باردلری‌های موفق قبلی وجود داشته است.

اتیولوژی:

عوامل متعددی در ایجاد ناباروری نقش دارند.

عوامل زنانه

1. ایدیوپاتیک
2. بیماری‌های لوله‌ای: نظیر از بین رفتن و یا آسیب مژک‌های لوله‌ء رحمی.
3. عدم تخمک گذاری: شایع ترین عامل آن، سندرم پلی کیستیک تخمدان است، عواملی نظیر منوپوز، منوپوز زودرس، دوره قبل از شروع منوپوز، و به ندرت بیماری‌های هیپوفیز ( نظیر آدنوم هیپوفیز، که منجر به ایجاد هیپرپرولاکتینمیا و اختلال در آزاد شدن ضربانی گنادوتروپین‌ها می شود)، بیماری‌های تیروئیدی (که سبب تغییرات سیکل تخمک گذاری و اختلالات قاعدگی می شوند)، اختلالات عملکرد آدرنال و به ندرت، فقدان رسپتور‌های فولیکولار FSH و عدم پاسخ تخمدان به گنادوتروپین‌ها، نیز در این زمینه نقش دارند.
4. اندومتریوز: اختلال مکانیکی در لوله‌های رحمی و تخریب تخمدان‌ها را باعث می شود.
5. سایر موارد: فیبروئید‌ها، سندرم آشرمن، وجود آنتی بادی‌های ضد اسپرم در موکوس سرویکس (که منجر به آگلوتیناسیون و عدم حرکت اسپرم‌ها خواهد شد)، سندرم تخمدان مقاوم (نادر)، بی اشتهایی عصبی، فاکتور‌های روانی (اختلال در عملکرد هیپوتالاموس).

 عوامل مردانه

• واریکوسل
• بیضه‌های نزول نیافته
• تروما
• انزال زودرس
• الیگواسپرمی
• آزواسپرمی
• آنتی بادی‌های ضد اسپرم
• اوریون
• انسداد اپیدیدیم و یا وازودفران
• اختلالات کروزومی

ریسک فاکتور‌ها:

• سن بالای 35 سال
• کاهش وزن شدید( اختلال هیپوتالاموس و در نتیجه هیپوگنادیسم هیپوگنادوتروپیک)
• چاقی
• الیگومنوره
• آمنوره

اپیدمیولوژی:

10 تا 15 درصد از زوج‌ها را درگیر می سازد، به طوری که در 25 درصد از موارد، ایدیوپاتیک است، در 25 درصد از موارد علل مردانه، در 25 درصد از موارد، عدم تخمک گذاری، در 20 درصد از موارد، اختلالات لوله‌ای و در 5 درصد از موارد، سایر علل نقش دارند.

شرح حال:

ناتوانی در باردار شدن، سابقه قبلی الیگومنوره، آمنوره، علایم بیماری زمینه، نظیر سندرم تخمدان پلی کیستیک، کاهش تعداد دفعات مقاربت، سابقه‌ء عمل جراحی لگن و یا دستگاه تناسلی، سابقه قبلی عفونت و یا رادیاسیون.

معاینه بالینی:

در مردان: معاینه بیضه‌ها (اندازه، علایم وجود عفونت) و نیز معاینه پروستات.

در زنان: معاینه لگن (برای رد پاتولوژی در لگن، مالفورماسیون، بارداری).

پاتولوژی:

بر اساس اتیولوژی، متفاوت است.

ارزیابی‌ها:

در مردان:

آنالیز مایع منی در دو نوبت، با فاصله‌ء زمانی 6 هفته (از نظر تراکم و غلظت اسپرم، مورفولوژی، حرکت، آنتی بادی‌های ضد اسپرم؛ اندازه گیری FSH؛ تعیین کاریوتیپ بیوپسی از بیضه‌ها.

در زنان:

تخمک گذاری: تجویز 21 روز پروژسترون (ثبت روزانه درجه حرارت بدن)، اندازه گیری نسبت LH به FSH (از نظر PCOS)،

بررسی عملکرد لوله‌های رحمی: هیستروسالپنگوگرام¹ (ماده‌ء حاجب رادیواپک، به درون سرویکس تزریق شده و وارد حفره پریتوئن می شود)، اولتراسنوند با کنتراست هیستروسالپنکس² (ماده‌ء حاجب اکوکنتراست، به  درون سرویکس تزریق شده و از طریق اولتراسوند بررسی می شود). لاپاراسکوپی.

بررسی نفوذ اسپرم به درون موکوس سرویکس: تست پس از مقاربت (در میانه سیکل، اسپرم را در نمونه‌ای از موکوس اندوسرویکس، 6 تا 12 هفته پس از مقاربت مورد ارزیابی قرار دهید).

درمان:

درمان طبی: کلومیفن (نوعی آنتی استروژن، که سبب تحریک بلوغ فولیکولار می شود)، روزانه 50 میلی گرم از روز 2 تا 6 سیکل جنسی تجویز شده، به میزان 150 میلی گرم روزانه، افزایش می یابد. مقاربت، در وسط سیکل انجام می شود. زمانی که قطر فولیکول به 16 تا 18 میلی متر با مونیتورینگ به وسیله‌ء اولتراسوند رسید، از تجویز hCG می توان استفاده کرد. گنادوتروپین‌ها، FSH، LH به صورت داخل عضلانی (در موارد اختلال در عملکرد هیپوتالاموس و هیپوفیز)، همراه با hCG به کار می روند. GnRH ضربانی، به صورت داخل وریدی و یا زیر جلدی (در موارد هیپوگنادیس هیپوگنادوتروپیک)  و آگونیست‌های دوپامین، نظیر بروموکریپتین (در موارد هیپرپرولاکتینمیا) به کار می روند.

درمان جراحی: بیماری‌های مربوط به لوله رحمی: سالپنگولیز³ (برای برداشتن چسبندگی‌ها)، رفع عقیم شدگی، آناستوموز مجدد ( برداشتن سگمان بلوک شده و اتصال قسمت‌های انتهایی به هم)، سالپنگوتومی ( به کمک لیزر، به صورت باز کردن و فیکس کردن انتهای فیمبریال).  سایر روش‌ها: برداشتن فیبروئید ( در صورت وجود).

سایر روش‌های درمانی: وارد کردن مایع منی به درون رحم (IUI)، که طی آن مایع منی از طریق کانولا به درون سرویکس تزریق می شود، گنادوتروپین‌ها؛ IVF، تحریک تخمدان و تجمع تخمک‌ها و سپس انتقال جنین به رحم، ICSI، روش‌های موثر شامل؛ GIFT ( جمع آوری تخمک و مایع منی و وارد کردن آن‌ها به لوله‌ء فالوپ)، اصلاح وزن، سایکوتراپی.

عوارض: عوارض روانی، افزایش تحریک تخمدان‌ها همراه با القاء تخمک گذاری، عوارض جانبی ناشی از درمان، کانسر تخمدان ( ناشی از درمان‌های ناباروری و یا ناشی از خود باروری).

پیش آگهی:

بر اساس اتیولوژی زمینه، متفاوت است، به عنوان یکی از مهم ترین استرس‌ها، در بسیاری از زوج‌ها به شمار رفته و درمان آن، ممکن است دشوار و طول کشنده باشد.